PROCEDURA INFORMACYJNO-WSPOMAGAJĄCA KOMERCJALIZACJĘ TECHNOLOGII I ZARZĄDZANIA WŁASNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ. ZGŁOSZENIAMI PATENTOWYMI, WDROŻENIAMI, ZARZĄDZANIE WZORAMI UŻYTKOWYMI

Niezwykle szybkie i dynamiczne przemiany społeczne, gospodarcze oraz technologiczne, jakie mają miejsce zmuszają przedsiębiorstwa do ciągłego doskonalenia sposobów funkcjonowania. W tej sytuacji innowacje uznawane są za wiodący czynnik, który może pozwolić przywrócić równowagę ekonomiczną przedsiębiorstw i gospodarek, wprowadzając je na tory trwałego i zrównoważonego rozwoju. W innowacjach i rozwoju technologii upatrywana jest szansa na przyszłość. Systematyka pojęć wprowadzona w 1999 r. przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) opracowana została m.in. na podstawie podręcznika OECD i Eurostatu.

Proces innowacyjny może obejmować swym zasięgiem szeroką gamę działań począwszy od powstania pomysłu na technologię lub innowacyjne rozwiązanie (produkt, usługę, proces, biznes) poprzez prace badawczo rozwojowe nad stworzeniem prototypu, testowanie a skończywszy na skutecznym wdrożeniu i utrzymaniu go na rynku (schemat nr 1). W praktyce niewiele przedsiębiorstw jest w stanie zrealizować taki proces w całości samodzielnie, wykorzystując do tego celu wyłącznie własne zasoby. W większości przypadków dzieje się tak, że wynalazcy, uczelnie nie posiadają odpowiednich zasobów, aby wprowadzać na rynek stworzone przez siebie technologie. Z drugiej strony przedsiębiorstwa posiadające takie możliwości nie posiadają dostępu do technologii, które pozwolą im tworzyć i sprzedawać innowacyjne produkty i usługi. Toteż aby skutecznie i z sukcesem przeprowadzić proces innowacyjny często włącza się do niego różnego rodzaju partnerów, którzy łączą swoje zasoby, aby osiągnąć ostateczny cel, jakim jest efekt synergiczny. Efekt ten stanowi wartość dodaną dla wszystkich kluczowych uczestników procesu.

Schemat nr 1 – Proces innowacyjny

Innowacje technologiczne (produktowe i procesowe) – występują wtedy, gdy nowy lub ulepszony produkt zostaje wprowadzony na rynek albo nowy lub ulepszony proces zostaje zastosowany w produkcji. Przy czym produkt lub proces są nowe przynajmniej z punktu widzenia wprowadzającego je przedsiębiorstwa.

Innowacje nietechnologiczne – wszelka działalność innowacyjna przedsiębiorstwa, która nie jest związana z opracowaniem i wprowadzeniem na rynek nowych lub istotnie zmienionych wyrobów i usług lub wdrażaniem nowych bądź istotnie zmienionych procesów (np. wprowadzanie nowych technik zarządzania, zmiana struktur organizacyjnych, zmiana strategii działania przedsiębiorstwa).

Innowacje organizacyjno-techniczne – obejmują przedsięwzięcia związane ze zmianą organizacji stanowisk pracy, wydziałów produkcji, przedsięwzięcia związane z zakupem oprogramowania komputerowego, instalacja sieci komputerowej, wprowadzanie komputeryzacji do produkcji i procesów.

Wyniki badań naukowych i w ich efekcie stworzona technologia, a w dalszej kolejności innowacja, stanowią początek myślenia o rozpoczęciu procesu komercjalizacji. Komercjalizację najprościej można określić jako doprowadzenie do sprzedaży. W przypadku nowych technologii chodzi o doprowadzenie do sprzedaży: wyników badań naukowych (technologii) stworzonych na uczelniach wyższych lub w instytutach naukowo-badawczych, technologii stworzonych w działach badawczo-rozwojowych (B+R) przedsiębiorstw lub innowacji technologicznych, zarówno tych produktowych, jak usługowych, przygotowanych przez przedsiębiorstwa

W praktyce komercjalizacją nowych technologii zainteresowane są trzy grupy przedsiębiorstw. Pierwsza grupa to przedsiębiorstwa, które nie prowadzą działalności badawczo-rozwojowej (B+R) i na zewnątrz pozyskują technologie niezbędne do przygotowania innowacyjnych produktów (usług). Mając już stworzone innowacje technologiczne w dalszej kolejności je komercjalizują. Przykładem mogą być takie przedsiębiorstwa jak banki czy firmy wykorzystujące np. nanotechnologię itp. do wprowadzania zmian w produktach, które oferują klientom. Drugą grupę stanowią przedsiębiorstwa prowadzące własne prace B+R, a uzyskiwane wyniki badań naukowych wykorzystują do tworzenia własnych innowacyjnych produktów lub usług, bądź w formie zabezpieczonej sprzedają je innym przedsiębiorstwom lub licencjonują. Trzecią grupę stanowią przedsiębiorstwa, które skupiają się wyłącznie na pracach naukowo-badawczych. Zwykle są to małe lub średnie przedsiębiorstwa, których kluczową kompetencją jest wiedza naukowa. Natomiast przedsiębiorstwa te nie posiadają umiejętności lub odpowiednich zasobów, aby tworzyć nowe produkty (usługi). Zwykle wyniki swoich badań naukowych sprzedają lub, po dokonaniu ochrony własności intelektualnej, licencjonują. Przykład mogą tu stanowić małe firmy biotechnologiczne.

Schemat nr 2 – Przykładowy model komercjalizacji

Myśląc o komercjalizacji nowych technologii należy wziąć pod uwagę fakt, że odbywa się ona w ramach zdefiniowanych etapów, stanowiących pewną mapę dla autorów pomysłów. Określają cele, zadania i zasoby niezbędne do przejścia w kolejną fazę komercjalizacji oraz źródła tych zasobów. Dzięki określeniu etapów procesu komercjalizacji właściciele wyników badań naukowych lub innowacyjnych produktów (usług) wiedzą, w jakim miejscu się znajdują i co powinni zrobić, aby uniknąć zbędnych działań albo zbędnego zaangażowania finansowego.

Etap koncepcji jest pierwszym etapem procesu komercjalizacji i rozpoczyna się w momencie, kiedy użytkowość techniczna „spotyka się” z użytkowością rynkową, gdy wiedzę (badania naukowe, innowacje) zaczynamy łączyć z potrzebami rynku. Na tym etapie ważne jest:

• pełne zdefiniowanie koncepcji technicznej,
• określenie etapu rozwoju technologii lub innowacji (produktu, usługi),
• uświadomienie barier lub ograniczeń, jakie mogą wystąpić w trakcie produkcji lub wdrożenia,
• oszacowanie wstępnych kosztów stworzenia prototypu,
• dokonanie analizy światowego stanu wiedzy i osiągnięć w zakresie technologii.

Istotna w tym zakresie jest identyfikacja potencjalnego rynku dla nowej technologii oraz wartości, jaką może stanowić. Działania, jakie na tym etapie procesu komercjalizacji należy podjąć, to:

• identyfikacja unikatowych cech lub korzyści, jakie mogą osiągnąć klienci w wyniku zastosowania technologii lub rozwiązania innowacyjnego,
• oszacowanie konkurencji,
• ustalenie obecnych wymagań dla produktu (usługi),
• określenie potencjalnych barier rynkowych,
• wskazanie rynkowych kanałów dystrybucji,
• sprecyzowanie kryteriów dotyczących ustalania ceny produktu,
• dokonanie oceny potencjału i szans związanych z zyskownością nowej technologii – zidentyfikowanie zasobów wymaganych do przeprowadzenia procesu komercjalizacji (finansowe, fizyczne, ludzkie)
• zidentyfikowanie statusu własności intelektualnej i ustalenie potencjał zyskowności,
• ocena potencjału komercyjnego nowej technologii.

Dostawcami zasobów na tym etapie procesu komercjalizacji będą głównie:

• uczelnie, na których prowadzone są prace badawcze,
• instytucje wspierające rozwój przedsiębiorczości i innowacyjność,
• centra transferu technologii,
• parki naukowo-technologiczne, inkubatory i akceleratory przedsiębiorczości,
• inwestorzy podejmujący ryzyko inwestycji.

Miarą sukcesu tego etapu i warunkiem przejścia do kolejnego etapu procesu komercjalizacji jest to, czy udało się pozyskać odpowiednie zasoby. Na etapie koncepcji – właściciele wyników badań naukowych, technologii czy innowacji powinni zadać sobie szereg pytań, zgodnie z poniższą listą. Odpowiedzi będą istotne dla podjęcia decyzji o tym, czy przechodzą do kolejnego etapu komercjalizacji.

Po zakończeniu fazy koncepcji i określeniu potencjału komercyjnego, statusu własności intelektualnej i niezbędnych zasobów do kontynuowania procesu komercjalizacji rozpoczyna się etap rozwoju.

Etap rozwoju:

• określenie zarówno technicznej, jak i ekonomicznej wykonalności produktu,
• dogłębna analiza rynku,
• stworzenie prototypu,
• uzyskanie zwrotnej informacji od klientów, którzy przetestowali prototyp produktu,
• przygotowanie strategicznego biznesplanu – planu komercjalizacji.

Działania  – analizy:

• testowanie wykonalności technicznej,
• określenie wymagań związanych z działalnością operacyjną,
• identyfikacja potencjalnych ryzyk związanych z bezpieczeństwem lub środowiskiem,
• oszacowanie wstępnej wykonalności produkcyjnej i możliwości produkcyjnych,
• oszacowanie kosztów prototypu.

Działania – procesy:

• zidentyfikować materiały, procesy, komponenty i działania produkcyjne wymagane w specyfikacji technicznej,
• przetestować materiały, komponenty i procesy,
• zaprojektować i przetestować prototyp,
• zoptymalizować projekt (design),
• przeprowadzić testy finalne,
• oszacować koszty prototypu przedprodukcyjnego.

Na tym etapie przeprowadzane są działania mające na celu przygotowanie i wprowadzenie produktu na rynek. Ważne jest tu uzyskanie zwrotnej opinii o produkcie od testujących produkt oraz porównanie rzeczywistości rynkowej z założeniami planu komercjalizacji (biznesplanu). W celu uzyskania obiektywnej informacji zwrotnej istotne jest przeprowadzenie ilościowej analizy dotyczącej przyszłych wyników sprzedaży oraz jakościowej analizy opinii klientów przy wykorzystaniu zarówno ilościowych, jak i jakościowych mierników marketingowych. W rezultacie przeprowadzonych analiz przedsiębiorstwo będzie mogło zweryfikować skuteczność planowanych do tej pory narzędzi i metod marketingowych oraz jeśli zaistnieje taka konieczność, wprowadzić niezbędne zmiany. W ramach dogłębnej analizy rynku należy:

• opisać otoczenie rynkowe,
• zidentyfikować trendy i tendencje o charakterze ekonomicznym i sektorowym występujące na rynku, na którym ma być sprzedawany nasz produkt,
• określić wielkość rynku,
• zidentyfikować segmenty rynku,
• przeanalizować wielkość segmentów rynku, stopę wzrostu rynku, otoczenie konkurencyjne,
• przeanalizować możliwości przedsiębiorstwa w kontekście udziału w rynku, pozycji konkurencyjnej, możliwości produkcyjnych, możliwości pod względem zasobów.

Niezwykle ważne dla sukcesu przedsięwzięcia jest również stworzenie modelu finansowego przedsięwzięcia. W tym celu należy przeprowadzić analizy finansowe, które pomogą zidentyfikować krytyczne scenariusze opierające się na cenach jednostkowych, wielkości sprzedaży i kosztach; określić, czy przedsięwzięcie zapewni wystarczającą marżę; oszacować możliwości licencjonowania. Na tym etapie ważne jest, aby podjąć specyficzne decyzje dotyczące podejścia marketingowego tj.:

• zdefiniować przewagę konkurencyjną przedsiębiorstwa i produktu, usługi, technologii,
• zdefiniować cele marketingowe (produkt, rynki, wygląd, poziomy usług, udział w rynku poziomy sprzedaży),
• wybrać rynki docelowe,
• zidentyfikować nisze rynkowe na rynkach docelowych,
• ustalić cechy produktu, ceny, kanały dystrybucji,
• zidentyfikować zespół marketingowy.

W trakcie etapu rozwoju należy również przygotować strategiczny biznesplan, który stanowić będzie podstawę do podjęcia ostatecznych decyzji związanych z wyborem opcji w zakresie finansowania, struktury organizacyjnej, podejścia marketingowego, partnerstwa strategicznego. Podczas strategicznego planowania wdrożenia przedsięwzięcia należy podjąć działania:

• ustalenie ostatecznego kształtu ochrony własności intelektualnej,
• zatwierdzenie kształtu struktury organizacyjnej,
• wybór osób zarządzających i kluczowych dla rozwoju przedsięwzięcia,
• sfinalizowanie porozumień związanych z technologiami o krytycznym znaczeniu dla procesu komercjalizacji,
• stworzenie formalnego planu finansowego, który będzie zawierał strategię i harmonogram czasowy obecnego i przyszłego finansowania (transz finansowych),
• stworzenie szczegółowego planu biznesowego na potrzeby (dla fazy) rozwoju produktu zawierającego: cele, harmonogramy, kroki milowe oraz alokacja wymagań finansowych i zasobów ludzkich,
• zapewnienie, że zespół zarządzający ma odpowiednie doświadczenie w zakresach takich jak: technologia/produkt/rynek/i rozwój biznesu,
• stworzenie zespołu komercjalizacyjnego (projektowanie, wytwarzanie, marketing, zarządzanie),
• określenie modelu biznesowego dla projektu komercjalizacji.

Na etapie rozwoju podejmowane są kluczowe decyzje związane z wyborami dotyczącymi dalszego sposobu działania:

• czy wyniki badań, produkt, usługa będą samodzielnie wprowadzane na rynek;
• czy sprzedana zostanie licencja;
• czy zamierzamy współpracować w ramach komercjalizacji z innymi partnerami.

Dogłębna analiza ryzyka i korzyści oraz decyzja co do wyboru źródeł dostaw (tu partnerów w procesie wdrożenia lub partnerów finansujących przedsięwzięcie) przekładać się będą w przyszłości na uzyskiwaną wartość.

Rezultatem pozwalającym na podjęcie decyzji o przejściu do kolejnej fazy procesu komercjalizacji będą:

• dostęp do kapitału,
• opinie klientów i ekspertyzy na temat produktu, usługi czy procesu,
• dostęp do zasobów niezbędnych do realizacji kolejnego etapu,
• biznesplan (plan komercjalizacji).

Na tym etapie podejmuje się ważne z punktu widzenia strategicznego decyzje dotyczące sposobu wprowadzania nowej technologii na rynek, dlatego istotne jest, aby przed przejściem do kolejnego etapu upewnić się, jak brzmią odpowiedzi na następujące pytania:

W przypadku wyników badań, które mają charakter wynalazku lub wzoru użytkowego w interesie  pomysłodawców/przedsiębiorców jest zarejestrowanie ich w urzędzie patentowym. Zgłoszenie może być dokonane w Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej lub za pośrednictwem urzędu krajowego w Europejskim Urzędzie Patentowym (dotyczy to patentów europejskich). Urząd Patentowy udziela patentów na wynalazki, które posiadają zdolność patentową i celem prowadzonego przez Urząd badania jest stwierdzenie, czy zgłoszony wynalazek spełnia ustawowe warunki udzielenia patentu. Wstępne rozeznanie w tej kwestii powinno zostać jednak przeprowadzone przez autorów wynalazku lub wzoru. Weryfikacja zdolności patentowej na tym poziomie pozwala na redukcję ryzyka otrzymania decyzji odmownej na wniosek o rejestrację wynalazku lub wzoru użytkowego, którego przygotowanie jest praco i czasochłonne. Zgodnie z Prawem własności przemysłowej patenty są udzielane na wynalazki, które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania, bez względu na dziedzinę techniki. Wynalazek uważa się za nowy, jeśli nie jest on częścią stanu wiedzy znanej przed datą, zgłoszenia, zostało udostępnione do wiadomości powszechnej lub ujawnienie np. poprzez stosowanie. Nie wyłącza to możliwości udzielenia patentu na wynalazek polegający na np. nowym zastosowaniu znanej substancji. Poziom wynalazczy oznacza, że wynalazek ten nie wynika dla znawcy, w sposób oczywisty, ze stanu techniki. Wynalazek nadaje się do przemysłowego stosowania, jeżeli według niego można uzyskać wytwór lub wykorzystać go w inny sposób w jakiejkolwiek działalności przemysłowej lub rolniczej.

Korzyści z rejestracji patentu polegają przede wszystkim na zabezpieczeniu praw i interesów przedsiębiorcy. Po drugie, uzyskanie patentu potwierdza, że technologia posiada innowacyjny charakter i gwarantuje nabywcy wyłączność na jej stosowanie. Znacznie podwyższa to komercyjną wartość technologii. Po trzecie, patent ułatwia obrót handlowy danym utworem. Dla tych korzyści zawsze warto sprawdzić, czy dana technologia może posiadać zdolność patentową i postarać się przekonać o tym Urząd Patentowy.  Złożenie wniosku w Urzędzie Patentowym zabezpiecza prawo pierwszeństwa do korzystania z wynalazku. Niezależnie więc od biegnącego postępowania w Urzędzie można przejść do dalszych kroków mających na celu komercjalizację technologii.

Etap rozwoju kończy się w momencie podjęcia decyzji o wprowadzeniu wyników prac badawczych, innowacji na rynek. Na etapie urynkowienia ważnymi płaszczyznami, które należy przeanalizować są płaszczyzny: techniczna, rynkowa i biznesowa. Etap urynkowienia to etap, w którym uczestnicy procesu komercjalizacji wprowadzają w życie założenia biznesplanu. W tej fazie ustala się rynek i przejrzystość finansową dla produktu, usługi lub utworzonej firmy. Zespół komercjalizujący/przedsiębiorstwo wykorzystuje zasoby w celu prowadzenia na pełną skalę produkcji, dystrybucji, działań marketingowych. Celem tego etapu jest wygenerowanie pozytywnych wyników w efekcie wprowadzenia produktu lub usługi na rynek (np. wzrost, zyski, cash flow). Przeprowadzane są działania mające na celu rozpoczęcie produkcji w pełnej skali, zoptymalizowanie procesu produkcyjnego, optymalizację systemu dystrybucji i sprzedaży. Podejmowane są też czynności zarządcze służące ustabilizowaniu firmy na rynku. Współpraca i budowanie odpowiednich relacji z partnerami ma w tym procesie duże znaczenie. Istotnymi elementami przyczyniającymi się do tworzenia wartości dodanej są tu:

• monitorowanie kosztów,
• monitorowanie zadowolenia klientów,
• zadowolenia partnerów oraz podejmowanie działań zmierzających w kierunku zapewnienia wzrostu przedsiębiorstwa.

Na tym etapie procesu komercjalizacji wprowadzający nową technologię odpowiedzieć na pytania, które pozwolą zidentyfikować ewentualne słabości i określić środki zaradcze:

Tabela poniżej prezentuje skróconą charakterystykę zidentyfikowanych etapów procesu komercjalizacji wyników badań naukowych lub innowacji technologiczne (produkty, usługi).

Powyższa tabela podsumowuje cały proces wspomagający komercjalizację technologii i zarządzania własnością intelektualną, zgłoszeniami patentowymi, wdrożeniami, zarządzanie wzorami użytkowymi. Odpowiadając sobie na zawarte w procedurze pytania unikniemy wielu błędów oraz nabędziemy wiedzę niezbędną do przeprowadzenia w sposób jasny i przejrzysty komercjalizację swoich pomysłów.

1. Barszcz (red.), Komercjalizacja B+R dla praktyków 2016, NCBiR, Warszawa 2016
2. Barszcz (red.), Projekty komercjalizacji Przygotuj – Oceń – Realizuj, NCBiR, Warszawa 2014
3. Baruk, Zarządzanie wiedzą i innowacjami, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2006

M.Bolek, C. Bolek, Komercjalizacja innowacji. Zarządzanie projektami i finansowanie, Defin, Warszawa 2014

1. Gwarda-Gruszczyńska, Modele procesu komercjalizacji nowych technologii. Uwarunkowania wyboru – kluczowe obszary decyzyjne, Wyd. UŁ, Łódź 2013
2. Gwarda-Gruszczyńska, Procesy komercjalizacji innowacji w przedsiębiorstwach regionu łódzkiego, Studia prawno-ekonomiczne, Łódź, 2013

K.B. Matusiak (red.), Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, PARP, Warszawa 2011,

K.B. Matusiak, J. Guliński (red.), Rekomendacje zmian w polskim systemie transferu technologii i komercjalizacji wiedzy, PARP, Warszawa 2010

K.B. Matusiak, J. Guliński (red.), System transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w Polsce – siły motoryczne i bariery, PARP, Warszawa 2010

1. Mazurkiewicz, B. Potelarska (red.), Systemy transferu i komercjalizacji innowacyjnych rozwiązań technologicznych, Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom 2015
2. Mażewska, A. Tórz, K. Gulda (red.), Efektywna komercjalizacja innowacyjnych rozwiązań technologicznych, Stowarzyszenie Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce, Warszawa 2016
3. Pilitowski (red.), Komercjalizacja innowacji w Polsce, w: Nauka+Partnerstwo+Innowacyjność = Sposób na biznes. Komercjalizacja Innowacji. Wybrane zagadnienia prawne, ekonomiczne i społeczne, Cursor, Warszawa 2010
4. Tamowicz , Jak skomercjalizować pomysł? Poradnik dla twórców, Opracowanie sporządzone na zamówienie Ministerstwa Gospodarki, Gdańsk 2009.

Opracowanie: U. Tomczyk, T. Toczyński , Możliwości stworzenia regionalnego systemu komercjalizacji badań w oparciu o Joint Action Plan, Badanie na zlecenie Województwa Warmińsko – Mazurskiego zrealizował Instytut Badań i Analiz GRUPA OSB, Olsztyn 2012

Ustawa z dnia 30.05.2008 r. o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej przez nową technologię, Dz. U. 2008, nr 116, poz. 730.

http://bridge.gov.pl/aktualnosc/pokaz/pojecie-komercjalizacji

http://www.pi.gov.pl/parp/chapter_86000.asp

http://www.parp.gov.pl

Sprzedaż patentów i udzielanie licencji

http://www.uprp.pl